Uzak

- Bir ara bir yerlere gidelim, gezeriz.

+ Güzel olur. Ben zaten önümüzdeki hafta Van'a gideceğim. Dönüşte de başka yere gideriz.

- Van mı? Ne Van'ı abi ya, ne yapacaksın orada?

+ Gezmeye işte.. Değişiklik olsun

- Ne gerek var ya, ne var ki Van'da...

Aynı kafada olduğumu düşündüğüm arkadaşlarım bile çok şaşırmıştı. Van'a bir insan neden giderdi ki? Şaşırtıcı bir soruydu. Bana kontra bir soru sorma fırsatı veriyordu. Neden gidilmesin ki?

Bir sene önce hemen hemen aynı tarihlerde Amsterdam'a gittiğimde çok vizyonlu görülmüş ve çevreme göre klas bir iş yapmıştım. Van planım ise aynı etkiyi görmedi. Aslında hakları vardı, Van'a gitmek için çok fazla nedenim yoktu. Sadece tren yolculuğu yapmak istemiştim. Bu istek, Kars'a giden Doğu Ekspresi'nin popüler olmasından çok önce içime düşmüştü. Yıllar önce Eskişehir'e yaptığım bir deplasmandan beri aklımdaydı. Aslında herkes gibi benim de ilk tercihim Kars'tı ama hipster tayfa Kars'a akınca, boşta kalan Van Gölü Ekspresi ile Van'a gitmeyi tercih ettim.

Bu blogu Katar'dan Ukrayna'ya birçok güzide ülkeyle donatan Refet'e selam olsun, Van notlarımızla karşınızdayız...

Yola çıkmadan bir gün önce kendimi çok kötü hissediyordum. Öğlen saatlerinde televizyonda haberleri izlemiştim. Martin Skrtel'in yüzüne çarpan top, onu ölümle burun buruna getirmişti. Benim gibi haftada üç kere halı saha maçı yapan ve kenarda doktoru olmayan biri için endişe vericiydi. Ondan sonra yürüyen merdivenin içine giren adamın ölümden dönüşünü izledim. Artık İstanbul'da evden çıkmamam gerektiğini gözlerimin önüne getirdi. Bir de Über şoförüyle kavga eden yaşlı kadın vardı. Bu haberle de sokakta her türlü insan olabileceğini bir kez daha hatırladım. Tabi watsapp gruplarında konuşulan ülke meseleleri ve çıkmak üzere olan 3. Dünya Savaşı tahminlerini unutmamak lazım. Bir kasabada altmış sene yaşayıp ölümü beklemek veya evde oturup televizyon-internet takılarak yaşamak varken kalkıp Van'a gitmek de nereden çıkmıştı? Türkiye'nin doğusuna, hem de trenle, hem de nereden geçeceği belli olmayan yollardan gitmek bir anda kaygı radarımı çalıştırmıştı. Fakat biletler önceden alınmıştı. Gitmek zamanıydı.

Önce trenden başlayalım. Son dönemde Euro'nun da yükselmesiyle, İzlanda'ya gidip kuzey ışıklarının fotoğraflarını koyan çocuklar artık "Burası İsveç'te bir köy olsa beğenirsiniz ama Iğdır'ın merkezi" diyerek Bam Teli'ne dönüştüler. Halk arasında bu çocuklara hipster dense de aslında sadece zengin çocuklardı ve gezme tutkularını parayla paraya dönüştürmüşlerdi. Onlardan biri de çok yakın olmayan bir arkadaşımdı ve hem o zamanlar çok popüler olan (bu yılın başı) Kars'a hem de hemen ardından Van'a gitmişti. Söylediğine göre Kars çok güzeldi ama Van Gölü Ekspresi'ni rotası daha bir seyirlikti. İki tren de hemen hemen uzun bir süre aynı coğrafyadan geçiyor ama Van Gölü Ekspresi, Sivas'tan sonra aşağıya kayıyordu. 

Kars için niyetlensem de gerçekten de dedikleri kadar vardı. Biletler tükenmişti. Van da ondan aşağı değildi ama en azından bir ay sonrasına bilet bulunabiliyordu. Bu sayede rota belli oldu. Kars artık başka bahara...

Bir zamanlar gerçekten ülkenin bir ucundan diğeri giden ve Haydarpaşa'dan kalkan bu güzel ekspresler artık Ankara'dan hareket ediyor. Bu cümle de yanlış oldu! 2013'ten beri Ankara'dan kalkan trenler, 2016'dan beri Ankara Garı'ndaki çalışmalar nedeniyle Kırıkkale'nin Irmak ilçesindeki küçük bir istasyondan kalkıyor. Ankara'dan otobüsle Irmak'a gidiliyor önce, sonra sefer başlıyor. Umarım bu bilgi bir daha kimseye lazım olmaz. Her ne kadar çalışmaların 18 ay süreceği söylense de ve üzerinden iki sene geçse de...

Tren yolculuğu beklediğim kadar varmış. Şahaneydi. Dört yataklı bir kompartmanı dört arkadaşınızla paylaşırsanız çok güzel. Eğer iki kişiyseniz, ailenizdeki 65 yaş üzeri yaşlılara bilet aldırarak, biraz daha fazla parayla rahat bir yolculuk yaparsınız. Fakat tanımadığınız üç kişi ile nasıl olur bilmiyorum. Ben rahat edemezdim. Fakat kafa dengi insanlara, hem uygun fiyata hem de rahat bir şekilde ülkenin ortasından en ucuna kadar gidebilmek,ülkeyi izlemek harika bir şey.

Irmak'tan başlayan yolculuk 60 küsür istasyonda durarak Tatvan'da sona erdi. Normalde beklenen süre 24 saatti ama yolda yaşana aksilikler iki saat daha eklenmesine neden oldu. Sıkıntı değil! Van'a ayırdığımız süre azalsa da tren yolculuğu çok daha uzun sürebilirdi. Kırıkkale, Kayseri, Sivas, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Bitlis derken Tatvan'da yol bitiyor. Yozgat ve Nevşehir'in de ilçelerinden geçtik. İnsan yazarken bile şaşırıyor. Ne çok şehirden, ne çok yerden geçtik.

İnsan kendini, telefon şirketlerinin ikinci sınıf reklamlarında gibi hissediyor ama o duygu da gerçekmiş işte. Bu ülke çok büyük. Gezilecek, görülecek çok fazla yeri var. Çok da güzel yerler. Gitmeden önce okuduğum yazılarda Muş civarının çok güzel olduğunu öğrensem de en çok hoşuma giden yer Elazığ oldu. Camdan gördüğüm kadarıyla değerlendirmem o yöndeydi.

Camın tam ortasında olmayan, biraz üst tarafa kayan ve bu sayede etrafı izlemeyi engellemeyen, bir yandan da nerede olduğumuzu hatırlatan Ay-Yıldız da ayrı bir hava kattı. İnsanın vatensever duygularına ilave ekledi. Milliyetçilikten uzak duran bir adam olsam da yaşadığım toprakları seviyorum. Camdan Ay-Yıldız eşliğinde dışarı bakınca insana idealist duygular geliyor ansızın.

Şu bir gerçek; tren önemli bir araç. Ülkeyi bir arada tutan duble yollar değil, raylar... Tren medeniyet ve kültür taşır. Şehirleri birleştirir, köprüler kurar. Şehirlerin dışından giden otoyollardansa, kasabaların yanından geçen tren yolları ülkeyi daha iyi tanıtıyor. Keşke demir ağlarla örme projesi tam randımanına ulaşabilseydi. Bugün ülkede tren yolculuğu yapmak çok zor. Hem tren seferleri az, hem her yere tren yok. Geniş bir ağa sahip değiliz. Ülkenin engebeli arazisi de şartları zorluyor.

Yine de bu engebeli toprakların çok güzel olduğunu söylemek lazım. En azından ben Doğu Anadolu'nun bu kadar güzel olduğunu tahmin etmemiştim. Biraz kurak, biraz ıssız, biraz kirli zannederdim. Oysa doğa şartları zor olsa da, aynı zamanda tüm renkleri de barındırıyor. Beyaz, yeşil, mavi en net haliyle burada...  Bizim gibi şehirli çocukların görmediği bir dinginlik hakimlik. Doğu'dan gelen arkadaşlarımızın "Bizim ora şimdi çok güzeldir" sözlerini her defasında Nazmi Başkan'ın dediğinden yola çıkarak "Başka çaresi yok, napsın" iç sesiyle karşıladık. Ama haksızlık etmişiz.

Yine de aynı zamanda ülkenin bir kısmının ne şartlarda yaşadığını tren penceresinden de olsa görme fırsatını yakaladık. Ülkenin bazı yerlerine devlet uzun zamandır uğramamış gibi. Bazı yerlerine de (Bingöl, Muş) yeni yeni uğruyordu. Ne yazık ki, 80 yıl boyunca hiç uzanılamayan yerler var. Bunda terörün de etkisi vardır muhakkak ama yine de 2018'de görünen bazı kareler üzüntü verici.

Ben trenin hipster festivali gibi olacağını sanıyordum. Alakası yoktu. Zaten trenin yarısından fazlası da boştu. Zamanında çıkan "Turlar biletleri almış, yer kalmamış" söylentileri doğruymuş. Fakat turlar artık yolculuklara gelmiyormuş. Biletler satılmış, tren tamamen dolu gözüküyor ama Tatvan'a boş gidiyor. Bu da en çok personelin hoşuna gidiyor. Konuştuğumuz personelin bir kısmı normalde İstanbul - Ankara hızlı treninde görev yaparken, hem çalışıp hem dinlenme adına buraya geçmiş. Muhabbet ederek, gazete okuyarak, sakin sakin işlerini yaparak seferlere katılıyorlar.

Fakat Doğu Ekspresi aynı değildi. Bir noktada onlarla yan yan geldiğimizde resmen sarı taksi ve Über gibi kaldık. Instagram için süslenen camlar, dışarıya gelen müzik sesleri, dövmeli ve çoraplı gençler... Hepsi oradaydı. Bizim trende ise herkes odasında sessiz sakin oturdu, muhabbet etti ve yoluna devam etti.

Bu arada trenlerde artık bira yokmuş! Dışarıdan getirmek mümkünmüş galiba ama satışı yapılmıyor. Beni için sorun değildi ama bize anlatılan tren yolculuğunun süsü bira patatesti. Sağlık olsun. Trende yediğim tost ise harikaydı. Emeği geçen herkese teşekkürler.

Trenimiz Tatvan'da durdu. Koca hattın son noktasına gelince ben büyük bir istasyon ile karşılaşacağımı sandım. En azından bir merkez olduğunu düşünmüştüm. Oysa, çöp kutusu bile olmayan, iki tane personel barındıran ve kapısında sadece Van'a gitmek için bekleyen bir minibüs bulunan unutulmuş bir istasyondu. Neyse ki Van'a zorlanmadan gidebildik. Bizim için önemli olan da buydu.

Tatvan-Van arası minibüsle iki saat sürdü. Uzun ve dağlık bir yoldu. Dağlık olması önemli, zira iki gün önce kötü haberler izleyerek yola çıkan biri için endişeler çok fazlaydı. Başımıza her an bir şey gelebilirdi. Tabi ki gelmedi. Fakat büyük ihtimalle bundan seneler önce o yoldan bizim gibi korunaksız bir halde geçmek çok tehlikeliydi. Başımıza bir şey gelse haberlere çıkmamız bile üç gün sonrasını bulurdu. İnsan İstanbul'dan konuşuyor ama sadece bir yoldan geçince bile bu ülkenin neler yaşadığını daha iyi anlıyor. Komşu ilçeye giderken bile canının tehlikede olduğunu bilmek, düşünmek... Çok zor bir hayat...

Fakat o yolda bile radyoda insanlar Sen Olsan Bari dinliyordu. Aleyna, her yerdeydi. Siz bu kızı küçümsemeye devam edin, o tüm halkın kulağına hitap ediyor!

Artık Van'dayız. Van'a gelene kadar neredeyse akşam olmuştu. Sadece şehir merkezinde turlayacak bir vakit kalmıştı. Biz de onu yaptık. Açıkçası insan Doğu'ya gelince muhafazakarlığın tavan yapacağını düşünüyor. Ya da ben çok keskin yaklaştım. Sandığım kadar değilmiş. İnsanlar bir şekilde orada yaşıyor. Ve çevresine pek karışmadan yaşıyor. Geldiğimiz zaman Nevruz sonrasıydı. Bu da İranlıların şehre akması demekti. Çok fazla turist, çok fazla iletişim demek. Bunlar önemli detaylar.

Bir sınır şehrinde olmanın enteresan havası hissediliyordu. Van, İran'a bizden daha yakın. Onlarla daha haşır neşirler. Türkiye, Van'a uzak kalmış sanki. Bütün ilişkiler sınırın öbür tarafıyla hallediliyor. Absürd bir durum değil. Herhalde dünyadaki bütün serhad illeri için bu böyledir. Bir ülkeye bağlı olup, yandaki ülkeyle daha çok temas kurmak hem çok normal hem de çok büyük kafa karışıklığı demek.

Van'ın meydanına gidip daha iyi gözlemlerde bulunabilirdik ama bir sorunla karşılaştık. Van'ın meydanı yoktu! Doğu Anadolu'nun en önemli şehri, bir büyükşehir belediyesi, tarihte bir çok devlete başkentlik yapmış, Ermenicede şehir demek olan (bunun konuyla alakası olmayabilir) Van'da, bir kent meydanı yoktu. İnternetten bakınca, yeni belediye başkanının konuyla ilgileneceğini belirten açıklamasını okudum. Bu da ayrı bir detay.

Bir önceki seçimde HDP'ye oy veren biri olarak eleştirimizi yapalım. Yeni belediye başkanı dediğimiz, tabi ki son gelişmelerden sonra kayyumla atandı. Yani belediye bir şekilde partiler arasında el değiştirdi. Bölgedeki bu değişimlerin ardından AKP, sanırım fabrika ayarlarına döndü ve kendisini 2002'de iktidara taşıyan belediyecilik hizmetlerine yeniden yüklendi. Van'da çok fazla çalışma olduğunu gördük. Yolculuk esnasında karşımıza çıkan çalışmaların da sebebi büyük ihtimalle buydu. Fakat asıl üzücü olan, bu bölgede yıllarca belediyecilik yapanların durumu pas geçmiş olmalarıydı. Tamam, kimse onlardan mesela bir Eskişehir yaratmasını beklemiyor. Fakat bu kadar da yatırımsız kalmamalıydı. Yolculuk esnasına gördüğümüz çöpler bunun en kötü kanıtıydı. Kimsenin kolay kolay uğramayacağı ıssız köşelerde bile çöp yığınları vardı. En basit görevler ihmal edilmişti. Ödenek olmaması bir yere kadar anlaşılabilir ama bu noktada bir Eskişehir örneği verilebilir. Büyükerşen, birçok projesini devlet ödeneğinden değil, bankalardan aldığı kredilerde yapmış ve sonrasında da ödemesini yaparak borçsuz bir şekilde şehrine hizmet getirmişti. Yani aslında belediyeler kendilerine kaynak yaratabilirler ama bunun için uğraşmaları lazım. Sanırım HDP (son seçimlerdeki adı BDP) belediyeleri pek uğraşmamış!

Mesela Van Gölü gerçekten bir deniz kadar geniş ve güzel bir yer. Halkın oraya deniz demesi normal. İkinci gün Edremit ilçesine giderek Van Gölü'nün çevresinde turlamak istedik. Fakat yürüyüş yolu bile yoktu. Bir insanın aklına bunu yapmak gelmez mi? Biz gittiğimizde yeni belediye bunun çalışmasını yapıyordu. Ne zaman biter, o ihaleden kimler ne kazanır ayrı bir konu. Fakat Türkiye'nin en büyük gölünün çevresini güzelleştirememek büyük bir başarısızlık olarak yazılır.

Yine aslında bütün mesele aynı yere çıkıyor. Terör, bölgenin belini kırmış. Bu bir gerçek. Ne bir kentleşme çalışması yapılmış, ne de insanların suratında bir huzur var. Çok sert suratlı insanların olduğu yerdeydim. İnsanlar kötü veya öfkeli değil ama mutlu olmadıkları da her yerlerinden belli. Bir amcaya adres sormak istediğimde de "No Türkçe, Kurdi" demesi de beni biraz yarıladı. Aynı ülkenin iki vatandaşı birbirine adres soramadı ve tarif edemedi. Üzücü bir durumdu. Neyse ki kızı yardımcı oldu. Buna entregre mi denir yoksa gelişim mi bilmiyorum ama nesiller atladıkça biraz daha iletişim kurmaya başlayacağımıza inanıyorum.

Van'da görülecek yerleri yola çıkmadan önce, asker arkadaşım Murat'tan öğrendim. Kendisi zamanında bu blogun sıkı takipçilerindedi. Fakat futbolla hiç ilgisi olmadığı için zamanla okumayı bıraktı ve kendini yollara verdi. Türkiye'nin birçok yerini gezdi. Van'da Akdamar Kilisesi'ni tavsiye etti. Çok da heveslendim. Fakat feribotlar bakımda olduğu için seferler ertelenmişti. Birkaç günlük bakım bizi bulduğu için kiliseye gidemedik. Onun yerine tarihi ve önemli Van Kalesi'ne aktık.

Van Kalesi diyerek tarihi ve turistik bir yer olduğunu düşünmeyin. Yani aslında öyle de, devlet pek öyle düşünmemiş. Kaleyi gezmek bedava çünkü görevli kimse yok. Giriyorsun ve geziyorsun. İki tane yüzleri façalı Vanlı kardeşimiz bize ezberledikleri bilgileri vererek rehberlik ettiler. Ben uyanık bir İstanbul çocuğu olarak devamlı ayık durdum. Tehlike çok yakındı. Tam Surdibi'nde kapkaç yapılacak ortama benzeyen bir hava vardı. Fakat çocuklar büyük bir hevesle yardımcı oldular. Benden üç beş lira harçlık da alarak günü karlı kapattılar. Yıllar sonra, sanat veya siyaset alanında ünlü olup Beyaz Show'da "Ben Van'da çocukken Van Kalesi'ne gelen turistleri gezdirip para kazanıyordum. İngilizcemi de o sayede geliştirdim" diyerek tüm stüdyoyu alkışa boğabilirler. Benden alkış aldılar. Çok da iyi fotoğraf çekiyorlar.

Van'da yemeklerin güzel ve ucuz olduğunu söyleyebilirim. Oteller doluydu. Kaldığımız apartta İran vizontelesine denk geldik güzel oldu. Fakat şehrin çeşitli noktalarından gördüğümüz dağlardan hangisi Artos'tu onu tam kestiremedik.

24 saatten biraz fazla süren tren yolculuğu ve 24 saatten biraz fazla süren Van gezisi kısaca böyleydi. Ülkenin tüm sorunları analiz edebilenlerin, gitmekten kaçtığı yerler buralar. Oysa ülkenin ruhunu ancak böyle anlaşılabilir. Aslında daha anlatacak çok şey var ama çok uzun yazıları da kimse okumuyor artık. Refet gibi mizahla da süsleyemedik. Kimse daha fazla sıkılmadan keselim burada.

Kısaca şunu diyerek bitirebilirim ama.... 

Bir sene önce gördüğüm Amsterdam çok daha güzeldi ama bu gezi benim için çok daha güzel, faydalı ve anılı oldu. İyi ki gitmişim. Ben oradayken, Van'a, Kars'a gitmeyi küçümseyenler kendi mahallelerinde neler yaptılar acaba? Daha renkli, daha değişik, önceki günden daha farklı bir şeyler yapmışlardır muhakkak. Belki de dost sohbetlerinde "Bu ülkede yaşanmaz abi" diyecek bir şey bulmuşlardır. Van'ı da, ülkenin büyük bir kısmını da sevmediklerini biliyorum. Her şey görerek başlar oysa. Gören sever. Ve dünyanın en güzel yerini sevmezsen orası da dünyanın en güzel yeri olmaz.

Umarım ölmeden 81 ile de giderim.